آیه 8 سوره طلاق

وَ كَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّها وَ رُسُلِهِ فَحاسَبْناها حِساباً شَدِيداً وَ عَذَّبْناها عَذاباً نُكْراً «8»

جلد 13 - صفحه 214

وَ كَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ: و چه بسيار از اهل شهرها كه از روى عناد و فرط جهالت، عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّها: سركشى نمودند از فرمان پروردگار خود، وَ رُسُلِهِ‌:

و سرپيچى كردند از امر پيغمبران، و نافرمانى را از حد گذرانيدند، فَحاسَبْناها: پس ما حساب كنيم ايشان را روز قيامت، حِساباً شَدِيداً:

حسابى سخت كه در آن مناقشه باشد، يعنى قليل و كثير آن را در حساب آريم و هيچ چيز را فرونگذاريم. وَ عَذَّبْناها: و عذاب كنيم ايشان را، عَذاباً نُكْراً:

عذابى زشت بعد از حساب كه هيچ كس مثل آن نديده باشد، يعنى عذاب كرديم ايشان را در دنيا عذابى قبيح مانند غرق و خسف و مسخ و صيحه و قحط و شمشير و غير آن، و در آخرت محاسبه سخت نمائيم. نزد بعضى محاسبه و تعذيب هر دو در دنيا باشد، و مراد محاسبه اثبات آن در نامه اعمال حفظ باشد.

أَسْكِنُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ سَكَنْتُمْ مِنْ وُجْدِكُمْ وَ لا تُضآرُّوهُنَّ لِتُضَيِّقُوا عَلَيْهِنَّ وَ إِنْ كُنَّ أُولاتِ حَمْلٍ فَأَنْفِقُوا عَلَيْهِنَّ حَتَّى يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَ أْتَمِرُوا بَيْنَكُمْ بِمَعْرُوفٍ وَ إِنْ تَعاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْرى‌ «6» لِيُنْفِقْ ذُو سَعَةٍ مِنْ سَعَتِهِ وَ مَنْ قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنْفِقْ مِمَّا آتاهُ اللَّهُ لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ ما آتاها سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْراً «7» وَ كَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّها وَ رُسُلِهِ فَحاسَبْناها حِساباً شَدِيداً وَ عَذَّبْناها عَذاباً نُكْراً «8» فَذاقَتْ وَبالَ أَمْرِها وَ كانَ عاقِبَةُ أَمْرِها خُسْراً «9» أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ عَذاباً شَدِيداً فَاتَّقُوا اللَّهَ يا أُولِي الْأَلْبابِ الَّذِينَ آمَنُوا قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكُمْ ذِكْراً «10»

ترجمه‌

سكنى دهيد آنانرا از جائيكه سكنى داريد بمقدار وسعتان و آزار نرسانيد بآنان براى آنكه سخت‌گيرى كنيد بر آنها و اگر باشند صاحبان حمل پس انفاق كنيد بر آنان تا وضع كنند حمل خود را پس اگر شير دهند براى شما پس بدهيد مزدهاشانرا و توافق و تراضى نمائيد ميان خودتان بخوبى و شايستگى و اگر سخت‌گيرى كنيد با يكديگر پس زود باشد كه شير دهد براى او زن ديگرى‌

بايد انفاق كند صاحب وسعت بقدر وسع خود و كسيكه تنگ شده است بر او روزى او پس بايد انفاق كند از آنچه داده است باو خدا تكليف نميكند خدا كسى را مگر آنچه داد او را زود باشد كه قرار خواهد داد خدا پس از سختى‌

جلد 5 صفحه 225

آسانى را

و چه بسيار از اهل بلدى كه سركشى كردند از فرمان پروردگارشان و پيغمبران او پس محاسبه كرديم با آنان حسابى سخت و عذاب نموديم آنانرا عذابى زشت‌

پس چشيدند عقوبت كار خود را و بود سر انجام كارشان زيان‌

آماده كرد خدا براى آنها عذابى شديد پس بترسيد از خدا اى صاحبان خرد كه آنانيد كه ايمان آورديد بتحقيق فرستاد خدا بسوى شما موجب تذكّرى را.

تفسير

خداوند متعال در تعقيب عدّه زنان مطلّقه بيان كيفيّت سكنى و انفاق بر آنها را فرموده باين تقريب كه سكونت دهيد آنها را در منازل خودتان از امكنه و عماراتى كه در اختيار داريد و واجد آن ميباشيد و متمكّن از آن هستيد و ضرر و آزار نرسانيد بآنها براى سخت‌گيرى بر آنها تا ناچار شوند و پيش از انقضاء عدّه از منزل خودشان بيرون روند چنانچه در كافى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده و اگر آنها آبستن بودند پس مخارج آنها را بمقدار متعارف و مناسب حال خودتان و آنها بپردازيد تا از حمل فارغ شوند اگر چه طلاق بائن باشد چنانچه مستفاد از روايات ائمه اطهار است پس اگر طفل نوزاد خودشان را شير دادند بدستور شما مزد آنها را بدهيد و گفتگوى ميزان اجرت را بخوبى و قدر متعارف ميان خودتان بنمائيد و اگر از طرف شما يا آنها سخت‌گيرى شود در ميزان اجرت و مدّت و ساير خصوصيّات بدانيد كه خداوند آن طفل را بى‌روزى نخواهد گذاشت زن ديگرى پيدا ميشود كه او را شير دهد و اينجمله بيشتر براى عتاب بزن است در سخت‌گيرى و بايد انفاق نمايد صاحب ثروت و مال بقدر دارائى خود و شرف زن و كسيكه در مضيقه و تنگدستى گذران ميكند بايد بقدريكه خداوند باو داده انفاق نمايد نه زيادتر چون خداوند زيادتر از مقدار تمكّنى كه بكسى داده تكليف باو نميكند و از اينمعنى دلتنگ نباشد چون بناى خداوند بر آنستكه بياورد بعد از هر سختى آسانى را در دنيا يا آخرت و ظاهرا خداوند براى تهديد مسلمانان در تخلّف از اين احكام گوشزد فرموده احوال امم ماضيه را كه تخلّف نمودند از اوامر خدا و پيغمبران او از قبيل قوم لوط و عاد و ثمود و غير هم و خداوند تمام جزئيات معاصى آنها را بحساب آورد و از آنها بنزول عذاب منكر فضاحت‌آورى انتقام‌

جلد 5 صفحه 226

كشيد در دنيا پس چشيدند نتيجه بدكارشان را و عاقبت كارشان جز ضرر و زيان چيزى نبود و مهيّا فرمود براى آنها عذاب سخت‌ترى در آخرت كه بآن گرفتار و معذّب خواهند شد پس بايد از خدا بترسند كسانيكه داراى عقول صافيه هستند و ايمان بخدا و پيغمبرش آورده‌اند و بدانند كه خداوند منّت بزرگى بر آنها گذارده كه فرستاده و نازل فرموده بسوى آنها موجب تذكّر و ارشاد را كه پيغمبر خاتم و آيات مبيّنات قرآن است و بيايد در آيات آتيه انشاء اللّه تعالى.

وَ كَأَيِّن‌ مِن‌ قَريَةٍ عَتَت‌ عَن‌ أَمرِ رَبِّها وَ رُسُلِه‌ِ فَحاسَبناها حِساباً شَدِيداً وَ عَذَّبناها عَذاباً نُكراً «8»

و چه‌ بسيار ‌از‌ آبادي‌ها ‌که‌ سرپيچي‌ كردند و سركشي‌ كردند ‌از‌ امر پروردگار ‌خود‌ و ‌از‌ فرستاده‌هاي‌ ‌او‌ ‌پس‌ بحساب‌ ‌آنها‌ رسيدگي‌ كرديم‌ حساب‌ سختي‌ و عذاب‌ نموديم‌ ‌آنها‌ ‌را‌ عذاب‌ منكري‌ ‌که‌ سابقه‌ نداشته‌.

وَ كَأَيِّن‌ مثل‌ اينكه‌ ‌يعني‌ چه‌ بسيار.

مِن‌ قَريَةٍ قرية بمعني‌ آبادي‌ ‌است‌ شامل‌ شهرهاي‌ بزرگ‌ ‌هم‌ ميشود و مراد

جلد 17 - صفحه 60

اهل‌ ‌آن‌ قريه‌ ‌است‌ مثل‌ قوم‌ نوح‌ و عاد و ثمود و اصحاب‌ مدين‌ و قوم‌ لوط و فرعونيان‌.

عَتَت‌ عَن‌ أَمرِ رَبِّها عتت‌ ‌از‌ عتو ‌است‌ بمعني‌ سركشي‌ و سرپيچي‌ ‌است‌ و گفتيم‌ نسبت‌ بقريه‌ ‌از‌ باب‌ مقاربت‌ ‌است‌ اشاره‌ ‌به‌ اينكه‌ تمام‌ اهل‌ قريه‌ بدون‌ استثناء ‌که‌ ‌اينکه‌ قريه‌ يكپارچه‌ كفر و عتو ‌شده‌ و ‌از‌ امر پروردگار ‌خود‌ تكذيب‌ رسولان‌ ‌خدا‌ ‌است‌ مثل‌ نوح‌ هود صالح‌ ابراهيم‌ لوط شعيب‌ موسي‌ و ساير انبياء.

وَ رُسُلِه‌ِ ‌که‌ اوامر رسولان‌ الهي‌ ‌را‌ مخالفت‌ كردند و زير بار نرفتند ‌که‌ اولين‌ اوامر ‌آنها‌ ايمان‌ و امر بتوحيد ‌بود‌ ‌که‌ تمام‌ اينها مشرك‌ بودند.

فَحاسَبناها حِساباً شَدِيداً بحساب‌ ‌آنها‌ رسيدگي‌ شد ‌يعني‌ تمام‌ اعمال‌ و افعال‌ ‌آنها‌ و كردار و رفتار ‌آنها‌ ‌را‌ ‌در‌ حساب‌ الهي‌ ثبت‌ ‌شده‌ و بجزاي‌ ‌آنها‌ رسيدگي‌ ‌شده‌.

وَ عَذَّبناها عَذاباً نُكراً مثل‌ غرق‌ و باد سموم‌ و صيحه‌ و صاعقه‌ و رجفه‌ و خسف‌ و امطار حجاره‌ و ساير بلاهاي‌ مهلكه‌ ‌که‌ احدي‌ ‌از‌ ‌آنها‌ ‌را‌ باقي‌ نگذاشت‌.

]

(آیه 8)- سر انجام دردناک سرکشان شیوه قرآن این است که در بسیاری از موارد بعد از ذکر یک سلسله از دستورات عملی اشاره به وضع امتهای پیشین می‌کند، تا مسلمانان نتیجه «اطاعت» و «عصیان» را در سرگذشت آنها با چشم ببینند، و مسأله شکل حسی به خود گیرد.

لذا در این سوره نیز بعد از ذکر وظائف مردان و زنان در موقع طلاق و جدائی به سراغ همین معنی رفته، و به عاصیان و گردنکشان هشدار می‌دهد.

ج5، ص218

نخست می‌فرماید: «چه بسیار شهر و آبادیها که اهل آن از فرمان پروردگار و رسولانش سرپیچی کردند، و ما به شدت به حسابشان رسیدیم و به مجازات کم نظیری گرفتار ساختیم»! (و کاین من قریة عتت عن امر ربها و رسله فحاسبناها حسابا شدیدا و عذبناها عذابا نکرا).